نسیم شمال و نازک الملایکه شاعرانی از خاندان برغانی

استاد زکریا مهرور (متولّد 1338خورشیدی) از فرهنگیان پیشکسوت و اهل قلم استان البرز است که در معرفی فرهنگ و تاریخ زادگاهش روستای برغان از توابع شهرستان ساوجبلاغ، پژوهش های ارزشمندی را به سرانجام رسانده است. با ایشان در روند برگزاری کنگره بزرگداشت آیت الله شیخ محمّدتقی برغانی مشهور به شهید ثالث آشنا شدم. مردی نکته بین، مهربان، مقیّد به اخلاق و کوشا که کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی است. آثارش هم بیشتر در همین زمینه است. معرفی نسب برغانی دو تن از مشاهیر ادبی ایران و عراق یعنی «اشرف الدین قزوینی» مدیر روزنامه نسیم شمال و «نازک الملایکه» مادر شعر نو عرب از تلاش های قابل توجّه ایشان است. بی تردید استاد مهرور از سرمایه های فرهنگی استان البرز هست که بایستی به شایستگی، خدمات علمی و فرهنگی اش را ارج نهاد. به علاقه مندان به ویژه جوانان البرزی، مطالعه آثار ایشان را توصیه می کنم:

 - ب‍ررس‍ی‌ داس‍ت‍ان‌ ام‍روز (از دی‍دگ‍اه‌ س‍ب‍ک‌ و س‍اخ‍ت‍ار)

 - برغان اقلیمی دیگر

 - نسیم شمال (اشرف‌الدین قزوینی شاعری از خاندان برغانی)

 - گفتارهای شادان برزین

 - ع‍ارف‌ ق‍زوی‍ن‍ی‌

 - مدرسه داستان و «هفت داستان مدرسه‌ای»

 - ت‍اری‍خ‌ ادب‍ی‍ات‌ ای‍ران‌ ادب‍ی‍ات‌ ج‍ه‍ان‌ ک‍ت‍اب‌ش‍ن‍اس‍ی‌ (ت‍اری‍خ‌ ادب‍ی‍ات‌ ک‍ن‍ک‍ور ع‍م‍وم‍ی‌)

 - راه‍ن‍م‍ای‌ زب‍ان‌ ف‍ارس‍ی‌ س‍وم‌ دب‍ی‍رس‍ت‍ان: درس، ن‍ک‍ت‍ه‌، ت‍م‍ری‍ن‌ و پ‍رس‍ش‌ چ‍ه‍ارگ‍زی‍ن‍ه‌ ای‌

آل برغانی و نازک الملائکه شاعر عراقی

زکریا مهرور

آل برغانی یکی از خاندان های علمی و فرهنگی سرزمین کهن سال ساوجبلاغ است و اکنون بسیاری از این خاندان در استان البرز، قزوین، تهران و عراق به فعالیت های اجتماعی و علمی مشغول اند.  نسب این خاندان به آل بویه می رسد و از قرون میانه ی اسلامی در سرزمین های دیگر اسلامی گسترده شده اند؛ سرسلسله ی آل برغانی ملامحمد کاظم طالقانی (متوفی 1094ق) مدرس مدرسه ی نواب قزوین و حوزه ی علمی کربلا بوده و پس از وی فرزندش شیخ محمّدجعفر (متوفی 1133ق) در کربلا عهده دار این سمت بوده است. شیخ محمد جعفر در ایران به فرشته و در عراق به ملائکه ملقب شد و پس از وی فرزندان و نوادگانش به این لقب شهرت داشتند همچون شیخ محمد تقی فرشته و ملامحمد ملائکه برغانی (متوفی 1200 و مدفون در برغان مرکز بلوک ساوجبلاغ در آن زمان) و یکی دیگر از فرزندان وی که در کاظمین عراق سکنی گزید و کاظمی نامیده شد و نازک الملائکه شاعر نوپرداز عراقی از میان آنان برخاست.

پدر نازک الملائکه، ابونزار صادق الملائکه بغدادی (متوفی 1311ق) نام داشت فرزند جواد فرزند عبدالرزاق کاظمی از نوادگان شیخ محمد تقی فرشته. مادرش سلمی نیز از خاندانی اهل علم و شعر بود و نازک نزد او فنون سخن وری آموخت. نازک در 1342ق (1932م) در بغداد زاده شد و از دانشسرای عالی بغداد در رشته ادبیات عرب فارغ التحصیل شد، چندی نیز در آمریکا گذراند تاا دبیات انگلیسی بیاموزد و اکنون یکی از دفترهای شعر وی در دانشگاه پرینستون آمریکا با مقدمه ای از خود شاعر درباره تاریخ ادبیات عرب باقی است. نازک در کتاب دیگر خود «قضایا الشعر المعاصر» (چاپ 1962) در زمینه نقد ادبی نیز عقاید خویش را درباره شعر نوین عرب ابراز داشته است. نازک الملائکه سال ها در دانشگاه بغداد به تدریس پرداخت اما با قدرت گرفتن حزب بعث در عراق در 1970 به کویت مهاجرت کرد و با اشغال کویت در 1990 به مصر کوچید و در  2007 در قاهره درگذشت.

نازک را اغلب به همراه «بدر شاکر السیاب» و  «عبدالوهاب البیاتی» شاعران نوگرا و معاصر عراق جزء پایه گذاران شعر  نو عربی می دانند. او تحت تأثیر فرهنگ ایرانی خاندان خود و سنت های شعر عرب و شعرای رمانتیک انگلیسی اشعاری پرشور و احساسی سرود که گاه او را با نیما یوشیج و فروغ فرخزاد مقایسه می کنند. مشهورترین مجموعه شعرهای نازک الملائکه این هاست: عاشق شب (عاشقة اللیل 1947)  شراره ها و خاکسترها (شظایا و رماد 1962) ژرفای موج (قرارة الموج 1957) و درخت ماه (شجرة القمر 1968).

- برای مطالعه بیشتر رجوع شود به: الذریعة الی تصانیف شیعه، حاج شیخ آقا بزرگ تهرانی، جلد  9، ذیل دیوان ام نزار الملائکه  - شعر معاصر عرب، اثر دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی-  شهید ثالث، مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت شهید ثالث، ساوجبلاغ، شهریور1387، به کوشش عبدالحسین شهیدی صالحی.

- پیام آشنا (نخستین روزنامه صبح البرز)، شماره  384، 16 فروردین  1394، ص 5.